Hoe communiceer je met een cliënt die blind én doof is?

Lizzy Kaspers heeft meer dan tien jaar ervaring met cliënten die blind en/of doof zijn en daarnaast een verstandelijke beperking hebben. Ze werkt inmiddels al bijna vier jaar bij Careflex, nog steeds draait ze diensten met deze doelgroep. In de afgelopen jaren heeft Lizzy veel gezien in de zorg. In dit verhaal deelt ze haar kennis, ervaring en vooral enthousiasme over het begeleiden van cliënten die naast hun verstandelijke beperking ook doof en/of blind zijn.

Ervaren op een andere manier

"Ik vind het een geweldige doelgroep om mee te werken. Het is wel een doelgroep waar je affiniteit mee moet hebben, maar als je voldoening uit subtiele signalen en kleine stapjes kan halen, is het geweldig. Een glimlach, een oogopslag, een hoofdbonkje of een bepaalde roep. Het is een mooie uitdaging om de cliënt te leren lezen. Andersom lezen ze jou ook, ze voelen een situatie of energie feilloos aan. Dat vind ik echt bijzonder."

"Ze houden je als begeleider ook een spiegel voor. Als je druk bent, worden zij druk. Als je rustig bent, houden zij zich vaak ook rustiger. Je moet bijvoorbeeld niet proberen om iets met haast te doen, want dan duurt het drie keer zo lang."

Portretfoto van Careflexer Lizzy Kaspers, ze glimlacht.

“Je bent de ogen en oren van de cliënt, jij vertaalt hun behoeften. Dat vind ik heel bijzonder.”

“Het is belangrijk je te beseffen dat deze doelgroep erg afhankelijk is van jou als begeleider. Iemand met een licht verstandelijke beperking kan nog een beetje anticiperen, maar een cliënt, die functioneert op laag niveau en daarnaast blind en doof is, is volledig afhankelijk van jou . Je bent hun ogen en oren en biedt ze veiligheid.”

Voorzichtige toenadering

"Dat begint al bij de toenadering, je wilt ze niet laten schrikken. Ik zorgde ervoor dat ik altijd hetzelfde luchtje op deed. Als ik dichterbij kom, tik ik zachtjes op het blad van hun rolstoel of blaas ik zachtjes langs hun gezicht. Met de nadruk op erlangs, van zo’n koffielucht in je gezicht wordt namelijk niemand blij, haha! Ondanks hun beperking hebben cliënten die me al kennen vaak allang door dat ik eraan kom. Misschien door hetzelfde luchtje dat ik altijd draag of simpelweg omdat ze mijn energie voelen. Voordat ik bij ze ben, gebaren ze dan bijvoorbeeld al het gebaar dat staat voor mijn naam."

Gebaren en verwijzers

“Je moet het niet erg vinden om fysiek contact te hebben, want de belevingswereld van de cliënt reikt niet verder dan een armlengte. Je werkt veel met gebaren en verwijzers. Niet elke cliënt kent elk gebaar en de niveaus verschillen ook. Daarom is het echt maatwerk. De gebaren zijn door het lage niveau erg gericht op de basisbehoeften, zoals eten, slapen, drinken en wassen. Dan kan de cliënt aangeven wat hij of zij wil. Je kunt communiceren met verwijzers, als je bijvoorbeeld een washandje laat voelen, staat dat voor wassen.”

De zorgverlener laat de cliënt een washandje voelen als verwijzer.

“Soms zegt een knuffel meer dan woorden ooit kunnen doen.”

Signalen herkennen

"Door het lage niveau kunnen cliënten iets niet woordelijk aangeven, daarom moeten wij ons aanpassen aan hun manier van communiceren, die veelal non-verbaal is. Met non-verbale communicatie kun je echter ook veel zeggen, soms schieten juist woorden tekort en is een knuffel of aai over hun bol veel krachtiger."

“Wel is het in het begin een zoektocht. Na een tijdje begin je signalen te herkennen, bijvoorbeeld een geur, geluidje of een blik. Als hulpverlener is het jouw taak om het gedrag van de cliënt te vertalen naar de juiste manier van handelen. Ze vertrouwen erop dat je hun hulpvraag begrijpt. Daarin moet je alert en kritisch zijn en voorkomen dat je op de automatische piloot gaat werken. Het is goed om als team soms even bewust stil te staan en jezelf af te vragen wat jullie doen en of jullie nog op de goede weg zitten.”

Out of the box

"Je moet het durven om een andere aanpak te proberen. Zo was er eens een cliënt met wie het erg slecht ging. Ze zat mentaal heel slecht in haar vel en wilde niet meer eten of drinken. Hierdoor ontstond er erg veel ondergewicht. Toen haar einde in zicht was, werd er gekozen om alleen nog palliatieve zorg te verlenen. De bestaande aanpak werd volledig losgelaten en ze kreeg zelf de keuze of ze iets wel of niet wilde. Uiteindelijk ging ze hierdoor vooruit."

"Door echt te kijken naar wat de cliënt wil en nodig heeft, in plaats van het volgen van onze standaarden, werd er rechtgedaan aan haar zorgvraag. Sindsdien zit ze op een gezonder gewicht, heeft ze weer kwaliteit van leven en gaat het goed met haar. Ondanks dat ik hier zelf niet aan heb meegewerkt, zag ik het verschil en vind ik dit een van de mooiste voorbeelden van out of the box denken."

"Deze doelgroep heeft een speciaal plekje in mijn hart. Ik heb in de afgelopen jaren zoveel geleerd over wie ik ben, wat ik doe en hoe ik ergens insta. Je moet een klik hebben met de doelgroep en er wat voor voelen, want alleen dan kun je hun taal, gericht op gevoel, echt spreken. Als je dat eenmaal doet, geeft het enorm veel voldoening."